Çeşitli Kimyasalların Depolanması için Güvenilir Rehber

Doğal haliyle mevcut olan, bir işlem uygulanarak üretilen, sonucunda atık üreten ve veya kazara oluşan tüm element, bileşik ya da karışımlar kimyasal madde olarak tanımlanır. Kimyasalların depolanması, güvenlik açısından büyük bir önem arz eder. Bu kimyasalların yapılarda depolanması için güvenilir rehberi sizler için hazırladık.

Kimyasalların Kullanımı ve Depolanması

Laboratuvar ortamının kimyasallardan ayrı düşünülmesi mümkün değildir. Bu çalışmaların ana bileşenleri genellikle kimyasallardır ve bu kimyasallar farklı tehlike sınıflarına ait olabilir. Dolayısıyla hem güvenli bir çalışma ortamı yaratmak hem de veri analizinden maksimum sonuç alabilmek adına, kimyasalların depolanması ve kullanımı büyük önem taşır.

Bazı kimyasallar diğerlerine görece masum bir profil çizse de aslında durum bundan farklıdır. Kimyasallarla yapılan çalışmalarda en zararsız gibi görünen kimyasallar bile çok kötü tecrübeler yaşanmasına sebep olabilir. Tehlike sınıfı olarak daha üst segmentlerde yer alan kimyasallarla yaşanan kazalar, daha masum görünen kimyasallara kıyasla daha fazladır. Bu noktada önemli olan yaşanabilecek kazalarda nasıl reaksiyon göstermek gerekildiğini bilmektir. Hali hazırda tehlikeli olarak sınıflandırılan kimyasallara karşı nasıl korunması gerektiği bilinir. Ama görece daha masum olarak değerlendirilen kimyasallarla yaşanabilecek kazalara karşı ne yapılması gerekeceğini bilmek pek de önemli değil gibi hissettirir. Oysaki kazanın boyutu tahmin edildiğinden çok daha büyük olabilir. Dolayısıyla kimyasallarla çalışırken her tür kimyasala aynı özen ve ehemmiyetle yaklaşmakta fayda vardır.

Bu özveri ve hassasiyet kimyasalların taşınması, depolanması ve kullanımında da gösterilmelidir. Laboratuvar çalışanlarına bu kurallar açıkça anlatılmalı, belirli aralıklarla tekrar edilmeli ve çalışanların bu kuralları alışkanlık haline getirmeleri sağlanmalıdır. Böylelikle yaşanabilecek kaza oranları en aza indirgenir ve kazaların çok büyük hasarlarla neticelenmemesi sağlanmış olur.

Kimyasalların depolanması ve kullanımıyla alakalı dünyada ve ülkemizde hali hazırda mevcut yönetmelikler bulunur. Dolayısıyla kimyasalların depolanması ve kullanımda esas alınması gereken birincil kurallar, bu yönetmelikler olmalıdır. Laboratuvar kuralları sık sık değişiklik göstermez, dolayısıyla da yönetmelikler de sıklıkla değişmez. Buna karşın yıllık olarak güncel mevzuatlar takip edilmeli, varsa revizyonlar gerçekleştirilmeli ve çalışanlar bunlarla alakalı bilgilendirilmelidir.

Kimyasal Maddelerin Sınıflandırılması

Kimyasalların depolanmasında esas olan birinci kural, kimyasal maddeleri doğru sınıflandırmaktır. Bu sınıflandırma yapılırken dikkat edilmesi gereken kimyasalları yol açabilecekleri hasarlar göz önünde bulundurularak kategorize etmektir. Sınıflandırmayı doğru bir şekilde yapmak kimyasal maddelerin en risksiz bir biçimde depolanması açısından önem teşkil eder.

Teşkil ettikleri zarar göz önünde bulundurularak kimyasal maddeleri üç farklı kategoride değerlendirmek mümkündür:

• Fiziksel zarar verenler: Yangın, patlama, oksitlenme, aşındırma ve benzeri zararlar veren kimyasallar.
• Sağlığa zararlı olanlar: Maruz kalındığı takdirde insan sağlığını olumsuz etkileyen kimyasallar.
• Çevreye zarar verenler: Su ve atmosfere karışması durumunda doğal canlı hayatını olumsuz yönde etkileyen kimyasallar.

Güvenli Bir Şekilde Kimyasalların Depolanması

Kimyasalların depolanması esnasında güvenliği maksimum düzeyde tutmak için bazı depolama kurallarına uyulması gerekir.

1. Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) Seçimi

Kimyasalların depolanması ve kullanımında il etapta doğru kişisel koruyucu donanım seçmek gerekir. Dolayısıyla işe bu kriterden başlamakta fayda var. Zira doğru kişisel koruyu donanım seçilmemesi halinde alınacak diğer önlemler yeterli sonuç vermeyebilir. Yapılan çalışmaya göre alınması gereken kişisel koruyucu donanım farklılık gösterir. Dolayısıyla çalışmanın başında doğru kişisel koruyucu donanıma sahip olabilmek için bazı detaylara dikkat edilmesi gerekir.

• İlk etapta çalışmanın niteliği belirlenmelidir.
• Radyoaktif maddelerin bir yere bulaşma riski hesaplanmalıdır.
• Çalışanlara ve çevreye zarar verme durumu olabilecek durumlar belirlenmelidir.
• Analiz esnasında kullanılan kimyasal ve sarflar ile kullanılması belirlenen kişisel koruyucu donanımların birbiri arasındaki etkileşim gözlenmelidir.

2. Güvenli Taşınma

Kimyasalların güvenli taşınması için bazı öneriler:

• Gözle görünür bir şekilde zarar görmüş kimyasal ve şişelerin bir yerden bir yere asla taşınmaması gerekir. Bu tarz durumlarda laboratuvar görevlisi bilgilendirilmeli ve bu duruma göre bir aksiyon alınmalıdır.
• Kimyasallar taşınırken sızdırmaz ikinci bir kaba daha yerleştirilmelidir. Mesela normalde cam bir şişede muhafaza edilen bir kimyasal, taşınma esnasında daima ikincil bir plastik dış kap kullanılarak taşınmalıdır.
• Çok sayıdaki kimyasalları taşımak için uygun araç tercih edilmelidir. Zemindeki ani yüksekliklerden, olası devrilmelerden veya yan dönmeden geçebilecek büyük tekerlekli araçlar kullanılmalıdır. Yol güzergahına hakim olmakta fayda var, varsa yoldaki engelleyici malzemeler de yoldan kaldırılmalıdır. Eğer araç, aynı zamanda ikincil bir tepsi görevi görecekse tepsilerin sızdırmaz olduğuna ve kenarların yeterli yükseklikte olduğundan emin olunması gerekir.
• Kimyasalların insan trafiğinin yoğun olduğu saatlerde taşınmaması gerekir.
• Taşıma işleminde asansör kullanılacaksa yük asansörü kullanılmalıdır. Bunun mümkün olmadığı durumlarda taşıma işlemini gerçekleştiren çalışanın asansörü tek kullanması veya diğer kişileri uyararak taşıma işlemini tamamlaması gerekir.
• Kimyasallar asla sahipsiz veya kontrolsüz kalmamalıdır. Çalışanın kimyasalların başında bekleyememesi halinde o alandan sorumlu kişi ve diğer çalışanlar bilgilendirilmelidir. Hatta mümkünse kimyasallar kişiye zimmetlenmelidir.

3. Etiketleme

Kimyasal maddeler mümkün olduğu takdirde orijinal ambalajı içerisinde muhafaza edilmeli; mümkün olmadığı durumlarda ise uygun kaplarda ve mutlaka etiketli bir biçimde saklanmalıdır. Etiketlenmemiş ya da yanlış etiketlenmiş kimyasallar olumsuz sonuçlar doğurabilir.

4. Uyumlu-Uyumsuz Kimyasal Maddeleri Ayırma

Kimyasal maddelerin kendi içlerinde birçok açıdan uyumsuzluk gösterebileceği ihtimali göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin bir kimyasal yanıcı özellik gösterirken bir diğeri yakıcı bir özellik gösterebilir.

Kimyasalların depolanmasında uyumsuzluk gösteren kimyasalların bir arada depolanmamasına özen gösterilmelidir. Kimyasalları depolarken esas alınması gereken temel nokta, aynı depolama sınıfında yer alan kimyasalları bir arada depolamaktır. Ekstra bir durum söz konusu olmadığı takdirde aynı depolama sınıfında yer alan kimyasallar, uyumlu olarak kabul edilir.

Farklı depolama sınıfında yer alan kimyasalların depolanması söz konusu olduğunda depolama matrisi kullanılabilir. Fakat kimyasal maddeler iyi tanınmalı ve buna göre depolanmalıdır.

5. Yangın Güvenliği

 Kimyasalların depolanması ve taşınması sırasında var olan en büyük risk yangın ve patlama riskidir. Dolayısıyla bu tehdidi önlemek için yangın güvenliğinin sağlanması şarttır.

Alınması gereken ilk önlemlerin amacı daima yangını önlemek olmalıdır. Dolayısıyla kimyasalların depolama sınıflarına uygun bir biçimde depolanması hayati önem taşır. Depolara yanıcı ve yakıcı dış etkenlerin olmadığından emin olunması gerekir. Elektrik tesisatında kullanılan malzemeler exproof olmalıdır. Doğru havalandırma sistemi kullanarak yanıcı-patlayıcı gaz ve kimyasal madde buharı tahliye edilmelidir.

Tüm bu önemlere karşın ortaya çıkan yangınları en erken sürede tespit etmek için yangın algılama sistemleri kullanılmalıdır. Fakat bu sistemlerin insan müdahalesine gerek olmadan otomatik yangın söndürme sistemleriyle bağlantılı olması gerekir.

Kimyasal Depolarda Olması Gereken Şartlar

• Kimyasalların depolanmasında yönetmelikte belirtilen Depolama Şartlarına uyulmalıdır.
• Kimyasallar depoya yerleştirilirken “İlk giren ilk çıkar.” prensibine uyulmalıdır. Ürünlerin son kullanma tarihleri kontrol edilmeli, süresi dolan ya da yakın tarihli olanlar ya tedarikçiye iade edilmeli ya da atık türü ve koduna sadık kalarak ortadan kaldırılmalıdır.
• Alanda yeterli havalandırma sağlanmalıdır.
• Güneş ışığı alan ve açık alanlarda depolama yapılmamalıdır.
• Depolar daima kapalı tutulmalıdır.
• Kimyasallar kapalı ve temiz bidonlarda saklanmalıdır.
• Kimyasallar listelenmeli, var olan tehlikeler ve uyulması gereken kurallar gözüken bir yere asılmalıdır.
• Hangi kişisel koruyucu donanımlar kullanılması gerektiği açıkça belirtilmelidir.
• Yayılma tehlikesinin önüne geçebilmek için kimyasallarla etkileşmeyen ve yayılımı engelleyen tavalar kullanılmalıdır.

Çeşitli Kimyasalların Depolanması için Dikkat Edilmesi Gerekenler

Kimyasalların depolanmasında oluşabilecek riskler göz önünde bulundurularak bir depolama yapılmalıdır.

1. Patlayıcı Maddelerin Depolanması

 Kendiliğinden kimyasal tepkime göstererek oluşurlar ve sıcaklık, basınç, gaz üreterek çevreye zarar veren maddelerdir.

• Özel alanlar tercih edilmelidir.
• Depolar sağlam olmalı, kullanılmadığı zamanlarda kilitlenmelidir.
• Patlama riskine karşın depoların diğer binalardan uzakta olması gerekir.
• Alan rutubetten uzak olmalı ve iyi havalandırılmalıdır.
• Depoda doğal aydınlatma, aşınabilir elektrik veya dışardan aydınlatma kullanılmalıdır.
• Depo zemininde kullanılacak madde kıvılcım çıkarmayacak şekilde tercih edilmelidir.
• Depo çevresinde yanmaya meyilli maddeler bulunmamalıdır.
• Depo; petrol, yağ, yanıcı ya da patlayıcı madde, ateş ve alev içeren binaların yanında olmamalıdır.
• Çalışanlar güvenli depolama metotları ve kimyasal tehlikeleri konularında bilinçli olmalıdır.
• Depoda patlayıcı bir malzeme bulunmamalıdır.
• Patlayıcı kutuları açarken paslanmaz aletler kullanılmalıdır.

2. Alevlenir Maddelerin Depolanması

101,3 kPA basınç ve 20°C sıcaklık olduğunda alevlenme aralığı gösteren gaz veya gaz karışımlarıdır.

• Güneş ışığı, ısı ve alevden uzak durulmalıdır.
• Depolar serin ve iyi havalandırılmış olmalıdır.
• Depoda sigara kullanımı ve açık ateş kullanmak kesinlikle yasaktır.
• Depo yangına karşı en az iki saat dayanıklılık gösterebilecek şekilde tasarlanmalıdır.
• Otomatik kapanan yangın kapıları olmalıdır.
• Depolarda topraklama yapılmalı ve belirli aralıklarla kontrol edilmeli.
• Duman ve yaygın alıcılar kullanılmalıdır.
• Depoda inert malzemeler kullanıma hazır olmalıdır.
• Taşınabilir, onaylı güvenlik kapıları kullanılmalıdır. Bir litreden fazla alevlenir sıvı depolanacaksa metal kaplar tercih edilmelidir.
• Depolama tanklarındaki borular işaretlenmiş olmalı, boru hatlarına sıvı cinsini ve akışını belirten farklı renkler kullanılarak boyanmalıdır.

3. Oksitleyici Maddelerin Depolanması

 Yanıcı olmamasına rağmen yanmak için yeterli oksijen bulundurduklarından yanıcı maddelerle temas ettiklerinde reaksiyon veren maddelerdir.

• Depolar güneşten uzak, ateşe dayanıklı, serin ve iyi havalandırılmış olmalıdır.
• Oksitleyici maddeler düşük parlama noktasına sahip olduklarından alevlenir sıvıların yanında depolanmamalıdır.
• Yanıcı maddeler uzak tutulmalıdır.
• Her maddeyle reaksiyona girebildiklerinden patlama riskine karşın iç içe iki konteynerde depolanmalıdır.

4. Basınçlı Gazların Depolanması

 Basınçlı gaz, 200 kPa veya daha yüksek bir basınçta silindirlerle muhafaza edilen gazlara verilen addır. Bu gazlar:

• İçerdikleri gazların tehlikelerine göre depolanmalıdırlar.
• Depolar tek katlı, yanmaz duvardan, hafif tavanlı olacak şekilde tercih edilmelidir. Böylelikle hasar azaltılmış olur.
• Dolu silindirlerin depolanmasında mümkün olabilecek en az sayıda silindir bir arada depolanmalıdır.
• Yeterli havalandırma sistemi olmalıdır.
• Silindirler tuz, aşındırıcı maddeler, ısı ve dumandan uzak tutulmalıdır.
• Yer altı depolama uygun değildir.
• Dolu ve boş silindirler bir arada tutulmamalıdır.
• Depo sıcaklığı maksimum 65°C olmalıdır.
• Silindirler, tutuşan malzemeler ve korozif malzemelerden uzak tutulmalıdır.
• Depolarda gaz cinsine göre görülebilen uyarı levhaları bulundurulmalıdır.
• Silindirler mekanik etkilerden uzak saklanmalıdır.
• Depolamada esas, gaz tüplerinin renk kodlaması olmalıdır.